De Antwerpse wijk Luchtbal is al bijna een eeuw lang een uitstalraam van experimenten in sociale huisvesting. Twee uitgesproken ideologische modellen van 'goed wonen' werden er abrupt naast elkaar geplaatst: een compact tuinwijkfragment uit de jaren 1920 en een campus bestaande uit modernistische woontorens, hofjesblokken, rijtjeswoningen en langgevelplaten gebouwd tussen de jaren 1950 en 1970. Wat deze stedelijke fragmenten duidelijk samenbindt is het 'collectieve' groene karakter van het publieke domein: tegelijkertijd een kwaliteit om in te wonen en een belemmering voor degenen die verantwoordelijk zijn voor het beheer ervan.
Hoewel de buurt decennialang een hoge woonkwaliteit vertegenwoordigde, is dit sinds de jaren 1970 veranderd. Onder meer de aanleg van de Antwerpse ring, het gebrek aan lokale openbare voorzieningen en infrastructurele verbindingen met het stadscentrum, de verarming van de bevolking en ernstige problemen met het beheer van de openbare ruimte zijn belangrijke onderling samenhangende factoren die hebben geleid tot de minder aantrekkelijke reputatie van de buurt.
De afgelopen twee decennia hebben Woonhaven en Stad Antwerpen echter belangrijke initiatieven genomen om het tij te keren. Nieuwe gebouwen en publieke programma's herstructureren en versterken de controle en de kwaliteit van tussenruimtes. Verouderde appartementsgebouwen die niet meer voldoen aan de hedendaagse wooneisen worden gerenoveerd of afgebroken en herbouwd. De bekende Venezuela-torens, in de jaren 1950 ontworpen door architect Hugo Van Kuyck en duidelijk zichtbaar als je langs de E19 rijdt, voldeden ook niet meer aan de huidige normen op het gebied van brandveiligheid, energie en wooncomfort. Na een wedstrijd werd POLO aangesteld om een uitmuntend renovatiescenario te ontwikkelen.
Een subtiele transformatie
Een belangrijk aandachtspunt was de wens om de iconische architectonische kwaliteit van de zes torengebouwen te behouden. Energetische prestaties en wooncomfort moesten ingrijpend worden verbeterd, maar het gevelbeeld - met zijn vrij steriele baksteenarchitectuur, geritmeerd met horizontaal uitgelijnde betonnen terrassen - moest zo min mogelijk worden aangetast. POLO ontwikkelde een renovatieconcept dat dat beeld grotendeels behoudt. De gevels werden gestript en grondig geïsoleerd en voorzien van gelijksoortig nieuw metselwerk.
Daarnaast werden de bestaande terrassen aan de oostelijke en westelijke gevels van 4 torens subtiel omgevormd tot wintertuinen. Deze vormen een tussenruimte tussen binnen en buiten, met naast een sterk verhoogde woonkwaliteit ook een thermische en akoestische buffer tegen de harde omgeving van Luchtbal met zijn verkeer en omgevingsgeluid.
Wintertuinen
Terwijl de buitenkant grotendeels onaangetast is gebleven, zijn de ingrepen binnen in de torens duidelijker afleesbaar. Oorspronkelijk bevatte elk van de achttien verdiepingen vier appartementen, met uitzondering van de bovenste verdieping. Na de renovatie zullen er in totaal 71 appartementen zijn.
De entreehallen zijn volledig gerenoveerd om een royale toegang te bieden. Grote glazen elementen aan de tegenoverliggende gevels versterken de relatie met het maaiveld en verbinden de ruimte met de groene omgeving - een origineel kenmerk dat bewaard is gebleven. De entreehal, deurbellen en brievenbussen werden gereorganiseerd en de ruimtes naast de entreehal werden getransformeerd om de fietsenstalling te optimaliseren.
Een belangrijke ingreep betrof de dubbelhoge plint. Voorheen waren er vier compacte studio's op de tussenverdieping. Om hun kwaliteit te verhogen werden deze eenheden gekoppeld aan de appartementen erboven om duplexen te creëren met slaapkamers op de benedenverdieping en woonruimtes op de bovenverdieping.
De configuratie in de andere appartementen werd ook grondig verfijnd. Een belangrijke ingreep was de toevoeging van wintertuinen, die zowel de woonkwaliteit als de energieprestaties en de brandveiligheid verbeterden. Het oorspronkelijke ontwerp bevatte ook een klein balkon naast de keukens met ruimte voor de vuilnisbakken en een kleine buitenberging. Deze balkons zijn nu getransformeerd tot een erker die een integraal onderdeel is van het interieur van het appartement. De berging en stookruimte, die zich voorheen in de gemeenschappelijke hal bevonden, zijn geprivatiseerd en opnieuw ingedeeld als bufferruimte tussen de keuken en de badkamer.
https://polo-platform.eu/architecture/venezuela-towers-luchtbal
